تفسیر آیه 22 سوره لقمان

مقدمه:
آیه شریفه 22 سوره لقمان تشبیه معقول است در انقطاع از غیر و توکل و تسلیم حق تعالى، یعنى چنانچه شخصى بخواهد صعود نماید به قله کوهى، متمسک شود به ریسمان محکمى که چنگ زند در آن و با کمال اعتماد بدون ترس خود را به مقصد رساند.

 همچنین کسى که واقعا به تمام جهت متوجه حق شود با ایمان و اعتقاد کامل و تسلیم امر الهى گردد، هر آینه تمسک جسته به دستاویز محکم که رابطه و وصله الهى است و در عالم حقیقت عروه محکمى بالاتر از آن نخواهد بود.
 
در این مطلب راسخون اشاره ای به تفسیر آیه 22 سوره لقمان داریم که از نفاسیر، نور، تفسیر روایی اهل بیت علیهم السلام وتفسیر برگزیده نمونه و تفسیر شریف المیزان استفاده شده است.
 
آیه 22 سوره لقمان
وَمَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ  وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُور(1)ِ

ترجمه آیه 22 سوره لقمان
و هر کس روی تسلیم و رضا به سوی خدا آرد و نیکوکار باشد چنین کس به محکم‌ ترین رشته الهی چنگ زده است، و (بدانید که) پایان کارها به سوی خداست.

محل نزول آیه 22 سوره لقمان
 این آیه در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است

شان نزول آیه 22 سوره لقمان
ابن شهر آشوب از سفیان بن عیینة او از زهرى و او از انس بن مالک روایت کند که این آیه درباره امام على مرتضى علیه‌السلام نازل شده زیرا او نخستین کسى بود که ایمان خود را خالص از براى خداوند قرار داد در حالتى که نیکوکار نیز بوده است.(2)

معنای کلمات :آیه 22 سوره لقمان
 استمسک: مسک و امساک: گرفتن و نگاه داشتن. استمساک: چنگ زدن و گرفتن.
عروة: دستگیر. دستاویز آن در اصل به معنى تعلّق است.
وثقى: مؤنّث اوثق است، به معنى محکمتر. وثاقه: محکم شدن و ثابت شدن. «وثق وثاقة: قوى و ثبت».

تفسیر آیه 22 سوره لقمان ازتفسیر نور
اسلام و تسلیم  تنها راه  نجات از وسوسه شیطان
در قرآن یکصد و چهل مرتبه، کلماتى از ریشه ‌ى «سلم» بکار رفته و واژه‌هایى همچون سلام، اسلام و مسلم از این مادّه است.

در آیه قبل خواندیم که گروهى از مردم به نیاکان منحرف خود دل‌ بسته وبه آنان رومى‌کنند؛ در این آیه مى‌خوانیم: نیکان و پاکان، به خداى متعال دل مى‌بندند و به سوى او رو مى‌کنند.

دعوت شیطان از مردم و کشاندن آنان به سوى دوزخ مطرح شد؛ این آیه راه نجات از وسوسه‌هاى شیطان را تسلیم خدا شدن و انجام کار نیک مى‌داند.تسلیم غیر خدا بودن، بردگى و اسارت است، ولى تسلیم خدا بودن، آزادى و رشد است.
 
 
همه ی هستی تسلیم محض خدایند.
چنانکه قرآن مى‌فرماید: «فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً» (3) راستى اگر تمام هستى تسلیم خدایند، چرا ما نباید تسلیم او باشیم؟!قرآن مى‌فرماید: «أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (4) آیا به سراغ غیر خدا مى‌روید در حالى که هر کس در آسمان‌ها و زمین است، تسلیم اوست.
 
خداوند، فرمانِ تسلیمِ بشر را صادر فرموده است، «فَلَهُ أَسْلِمُوا» (5) پیامبر نیز باید تسلیم خدا باشد،

«أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ» (6) در این آیه نیز مى‌فرماید: (وَ مَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى‌) هر نیکوکارى که خالصانه جهت‌گیرى الهى داشته باشد، به ریسمان محکمى چنگ زده است. در آیه‌اى دیگر مى‌خوانیم:
 
«مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ» (7) نیکوکارى که خالصانه، تسلیم خدا باشد، پاداشى تضمین شده دارد. یا مى‌خوانیم: «وَ مَنْ أَحْسَنُ دِیناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ» (8) چه کسى بهتر است از آنکه خود را تسلیم خدا کرده است.
 
ریسمان محکم الهى کدام است؟
انسان براى نجات و پیروزى خود، تکیه‌گاه‌هاى متعدّدى انتخاب مى‌کند و به ریسمان‌هاى گوناگونى چنگ مى‌زند، مانند: قدرت، ثروت، مقام، فامیل، دوست، نَسَب و ... ولى همه‌ى این طناب‌ها روزى پاره مى‌شوند و این تکیه‌ گاه‌ها کارایى خود را از دست مى‌دهند. تنها چیزى‌

که پایدار، ماندگار و عامل نجات است، چنگ‌زدن به ریسمان محکم الهى و تسلیم بودن در برابر او و انجام اعمال صالح است.
 
 تفسیر آیه 22 سوره لقمان از نفسیر المیزان
 عاقبت امور مشرکین
مشرکان در برابر دعوت به دین توحید که کتاب آسمانی بر آن دلالت دارد و ازناحیه خدا نازل شده است ، در پاسخ از روی زور و تحکم و بدون هیچ حجت عقلی می گویند: ما پدران خود را بر طریقه شرک یافتیم و فقط از آنها پیروی می کنیم.

خداوند در پاسخ آنها می فرماید: حتی در صورتی که شیطان آنها را با این پیروی به سوی عذاب آتش فرا بخواند، باز هم تقلید می کنند؟ یعنی پیروی وقتی نیکو و بجاست که پیروی شدگان بحق باشند،
 
 اما اگر خود آنها بر باطل باشند، پیروی از آنها فقط انسان را بسوی شقاوت و عذاب جهنم رهنمون می شود.

عاقبت امور نیکوکاران (محسنین)
در حالیکه هر کس نیکوکار باشد و روی خود را تماما تسلیم و متوجه به جانب خداکرده باشد و با یقین به معاد، اعمال صالح بجا آورد، یقینا اهل نجات خواهد بود، چون سرانجام همه امور به سوی خداست و خدا به چنین کسی وعده نجات و رستگاری داده است
 
.یعنی کسی که با تمام وجودش رو به سوی خدا کند و او را یگانه شمارد و اعمال صالح انجام دهد به دست آویز محکمی متمسک شده که منتهی به خدایی است که به اووعده نجات داده و لذا رستگار خواهد شد.
 
حتی اگر شیطان ایشان را دعوت به فلان و فلان کرده باشد، در حالی که هر کس محسن باشد و روی خود تسلیم به سوی خدا کرده باشد نجات یافته، و رستگار است و نیز در حالی که عاقبت امور به سوی خدا راجع است، پس واجب می شود که همو معبود باشد.
 
و اسلام وجه به سوی خدا، به معنای تسلیم آن برای اوست، به این معنا که انسان با همه وجودش رو به خدا کند. و او را پرستش نماید، و از ما سوای او اعراض کند، و کلمه" عروة الوثقی" به معنای دست آویزی است که قابل جدا شدن نباشد.
 
از این بیان روشن می شود که جمله" وَ إِلَی اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ"، در مقام تعلیل جمله" فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی" می باشد، چون این جمله (دستاویز محکم) استعاره تمثیلی، از نجات و رستگاری است، می گوید برای این به چنین دستاویزی چنگ زده، که منتهی به خدایی است، که وعده چنین نجات و فلاحی را داده است.

کسى که روى خود را تسلیم خدا کند در‌حالى‌که نیکوکار باشد، به محکم‌ترین دستگیره چنگ زده [و به مطمئن‌ترین تکیه‌ گاه، تکیه کرده است]؛ و عاقبت همه‌ ی امور به‌سوى خداست.
 
تفسیر آیه 22 سوره لقمان از تفسیر اهل بیت علیهم السلام
در روایات مى‌خوانیم: رهبران معصوم و اهل‌بیت پیامبر علیهم السلام و علاقه و مودّت آنان، ریسمان محکم الهى و عروةالوثقى مى‌باشند. «نحن العروة الوثقى» ، «العروة الوثقى المودة لآل محمد»
 
عروة الوثقی و دستگیره محکم همان ولایت است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَقَدِ اسْتَمْسَکَ أَیْ تَعَلَّقَ بِأَوْثَقِ مَا یَتَعَلَّقُ بِهِ وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) بِالْوَلَایَهْ
 
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَقَدِ اسْتَمْسَکَ، همانا محکم ­ترین چیزی را که می­توان به آن چنگ زد، چنگ زده است؛ یعنی گرفته است. و علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) گفته: منظور ولایت است.(9)
 
عروة الوثقی (دستگیره محکم) امامان از نسل حسین (علیه السلام) هستند
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْأَئِمَّهْ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ هُمُ الْعُرْوَهْ الْوُثْقَی وَ هُمُ الْوَسِیلَهْ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
 
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امامان از نسل حسین (علیه السلام) هستند، هرکس از آنان اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و هرکس آنان را نافرمانی کند، خدای عزّوجلّ را نافرمانی کرده است. الْعُرْوَةِ الْوُثْقی؛ آن‌ها هستند و وسیله‌ ی به‌ سوی الله ایشان هستند».(10)
 
عروة الوثقی (دستگیره محکم) اهل بیت پیامبر(ص) هستند
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَعَاشِرَ أَصْحَابِی مَنْ أَحَبَ أَهْلَ بَیْتِی حُشِرَ مَعَنَا وَ مَنِ اسْتَمْسَکَ بِأَوْصِیَائی مِنْ بَعْدِی فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهًِْ الْوُثْقی.
 
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای گروه اصحاب من! هرکس اهل بیت مرا دوست بدارد با ما محشور می‌شود، و هرکس به اوصیای بعد از من چنگ زند به دستاویزی محکم چنگ زده است. (11)
 
 
عروة الوثقی (دستگیره محکم) عترت پیامبر (ص) هستند
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَاعْمَلُوا لِآخِرَتِکُمْ قَبْلَ حُلُولِ آجَالِکُمْ وَ تَمَسَّکُوا بِالْعُرْوَهْ الْوُثْقَی مِنْ عِتْرَهْ نَبِیِّکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُهُ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ مَنْ تَمَسَّکَ بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی کَانَ مِنَ الْفَائِزِین.
 
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- پیش از رسیدن اجلتان برای آخرتتان کاری کنید و به ریسمان محکم عترت پیامبرتان چنگ زنید که من خود شنیدم که [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] فرمود: «هرکس پس از من به عترتم چنگ زند از رستگاران خواهد بود».(12)
 
تفسیر آیه 22 سوره لقمان از تفسیر نمونه
راه نجات گرفتن دستگیره محکم
چنگ زدن به دستگیره محکم، تشبیه لطیفی از این حقیقت است که انسان برای نجات از قعر درّه مادّیگری و ارتقا به بلندترین قلّه‌های معرفت و معنویت و روحانیت نیاز به یک وسیله محکم و مطمئن دارد این وسیله چیزی جز ایمان و عمل صالح نیست، غیر آن، همه پوسیده و پاره شدنی و مایه سقوط و مرگ است،

علاوه بر این آنچه باقی می‌ماند این وسیله است، و بقیه همه فانی و نابود شدنی! لذا در پایان آیه می‌فرماید: «و عاقبت همه کارها به سوی خداست» (وَ إِلَی اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ).
 
عروة الوثقی و دستگیره محکم در حدیث امام رضا (ع)
در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام از پیامبر گرامی اسلام چنین آمده:

«بعد از من فتنه‌ای تاریک و ظلمانی خواهد بود تنها کسانی از آن رهایی می‌یابند که به عروة الوثقی چنگ زنند، عرض کردند: ای رسول خدا! عروة الوثقی چیست؟
فرمود: ولایت سید اوصیا است.
عرض کردند: یا رسول اللّه سید اوصیا کیست؟
فرمود: امیر مؤمنان.
عرض کردند: امیر مؤمنان کیست؟
فرمود: مولای مسلمانان و پیشوای آنان بعد از من.
باز برای این که پاسخ صریحتری بگیرند، عرض کردند: او کیست؟
فرمود: برادرم علیّ بن أبی طالب علیه السّلام.(13)
 
نتیجه:
1- تسلیم خدا شدن، یک امر اختیارى است و اکراه و اجبارى وجود ندارد.
2- تسلیم خدا بودن، باید با عمل همراه باشد.
3-نیکوکار بودن، به تنهایى کافى نیست، اخلاص در عمل هم لازم است
4- معنویات را با تمثیل و تشبیه به محسوسات و مادیّات بیان کنیم. (عملِ خالصانه، به ریسمانى محکم تشبیه شده است).
5- با توجّه به معاد و تفّکر درباره‌ى آینده، راه خود را انتخاب کنیم.
6- آفرینش، همه به یک سوى و یک هدف روانه است.
7- Copying is not allowed on Noorlib
 
پی نوشت:
1- سوره لقمان آیه 22
2- تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی، ج‏8، ص: 258
3. سوره جنّ، آیه 14.
4. سوره آل‌عمران، آیه 83.
5.سوره حج، آیه 34.
6. سوره انعام، آیه 14.
7. سوره بقره، آیه 112.
8. سوره نساء آیه 125
9.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۶ بحار الأنوار، ج۶۶، ص۳۶۱.
10. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۶ بحار الأنوار، ج۳۶، ص۲۴۴
11.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۶ بحار الأنوار، ج۳۶، ص۳۱۰
12. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۶ بحار الأنوار، ج۳۶، ص۲۸۷
13.برگزیده تفسیر نمونه ج3، ص563
 
منابع:
http://alvahy.com/%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A7%D9%86/22
https://wiki.ahlolbait.com/ 
قرائتی، محسن، تفسیر نور جلد 7 - صفحه 274-275
شیرازی، مکارم ، برگزیده تفسیرالمیزان- ج3، ص563
طباطبائی ،تفسیرالمیزان ترجمه(مکارم شیرازی) جلد 16